Αποβιβάστηκα στο Λακκί της Λέρου μια ζεστή φθινοπωρινή βραδιά του Σεπτέμβρη. Η παραλιακή λεωφόρος, η passegiata sul mare, με τα παράξενα κτήρια και τα πορτοκαλί φώτα έμοιαζε βγαλμένη από σκηνικό ταινίας του Φελίνι.
Αποβιβάστηκα στο Λακκί της Λέρου μια ζεστή φθινοπωρινή βραδιά του Σεπτέμβρη. Η παραλιακή λεωφόρος, η passegiata sul mare, με τα παράξενα κτήρια και τα πορτοκαλί φώτα έμοιαζε βγαλμένη από σκηνικό ταινίας του Φελίνι.
Όλα άρχισαν το 1912, όταν οι Ιταλοί έγιναν οι κύριοι των Δωδεκανήσων και επέλεξαν τη Λέρο και συγκεκριμένα το Λακκί, ως την καταλληλότερη τοποθεσία για να στήσουν τη μεγάλη αεροναυτική τους βάση, στα πρότυπα της βρετανικής βάσης της Μάλτας. Τα πλεονεκτήματα του φυσικού κόλπου δεν είχαν προηγούμενο. Ευρύχωρος και προστατευμένος από όλους τους καιρούς, περιτριγυρισμένος από βουνά και με ένα στενό άνοιγμα, ο κόλπος του Λακκιού μοιάζει τις περισσότερες φορές με ακύμαντη λίμνη. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1923 από το μυχό του κόλπου, στη θέση Λέπιδα. Εκεί στήθηκε ένα τεράστιο εργοτάξιο. Κατασκευάστηκαν προκυμαία, υπόστεγα για τα σταθμευμένα υδροπλάνα, δεξαμενές καυσίμων, ναυπηγείο για την επισκευή και τη συντήρηση των πολεμικών σκαφών, υπόγειες στοές, καταφύγια και πλήθος αποθηκών.
Μοναδική στον κόσμο. Στην απέναντι πλευρά του μυχού του κόλπου, εκεί που βρισκόταν ένα ταπεινό ψαροχώρι με το όνομα Λακκί, οι Ιταλοί οραματίστηκαν μια καινούργια πόλη για την εγκατάσταση των οικογενειών των αξιωματικών και των νέων εποίκων. Μια πόλη αμιγώς ιταλική αλλά πρωτοποριακή σε σύλληψη. Έτσι επιλέχθηκε έναν νέος αρχιτεκτονικός ρυθμός, με το όνομα «Διεθνές Στυλ», που εφαρμόστηκε στην Ιταλία την προηγούμενη δεκαετία και έμεινε γνωστός ως ιταλικός Ορθολογισμός. Η ανάγκη για την εφαρμογή αυτού του στυλ προέκυψε στην Ιταλία όταν το φασιστικό καθεστώς – σε μια απόπειρα να ανακόψει το ρεύμα φυγής από τις γεωργικές περιοχές προς τα μεγάλα αστικά κέντρα- δημιούργησε τις Νέες Πόλεις, δηλαδή σύγχρονους οικισμούς στην ύπαιθρο, με επαναστατικές αρχιτεκτονικές τάσεις. Κι ενώ στην Ιταλία το φιλόδοξο πρόγραμμα των Νέων Πόλεων δεν απέδωσε τα προσδοκώμενα, στη Λέρο δημιουργήθηκε τελικά μια Νέα Πόλη, το Porto Lago (το λιμάνι στη λίμνη), που από αρχιτεκτονική και ρυμοτομική άποψη θεωρείται μοναδική στον κόσμο. Δύο Ιταλοί αρχιτέκτονες, οι Α.Bernaditti και R. Petracco, είναι οι υπεύθυνοι για την παγκόσμια μοναδικότητα του Porto Lago, αφού η εργασία τους στο Λακκί αποτέλεσε μοναδικό δείγμα της αυστηρής ρασιοναλιστικής λιτότητας που παντρεύει με ένα μοναδικό τρόπο τα κινήματα του μοντερνισμού, του Bauhaus και της βιομηχανικής αισθητικής.
Ανακαλύπτοντας τη Νέα Πόλη. Είχε αρχίσει πια να ξημερώνει και τα κτήρια του Διεθνούς Στυλ να αποκαλύπτονται ένα – ένα στα έκπληκτα μάτια μου. Ξεκίνησα την καταγραφή γεμάτος ενθουσιασμό για τη νέα ταξιδιωτική ανακάλυψη που ζούσα. Κατευθύνθηκα προς τον πύργο του Ρολογιού, με το κυκλικό αίθριο της Αγοράς, ένα συγκρότημα που ολοκληρώθηκε το 1936 και βραβεύθηκε το 1976 στην Μπιενάλλε της Βενετίας. Απέναντι από την Αγορά, το μισογκρεμισμένο Albergo Roma δείχνει να ξαναγεννιέται. Μαζί με το Ιταλικό Δημαρχείο ορίζουν το μέτωπο της μεγάλης πλατείας της πόλης προς τη θάλασσα. Στο ισόγειο του Δημαρχείου στεγάστηκαν το Ιταλικό Ταχυδρομείο και το Ιταλικό Φαρμακείο. Δίπλα στο Ταχυδρομείο, το περίφημο Dopo Lavoro, το εντευκτήριο όπου μαζεύονταν οι Ιταλοί μετά τη δουλειά, και στην άλλη πλευρά της πλατείας το ανακαινισμένο κινηματοθέατρο, ίσως το μόνο κτήριο που ξεφεύγει σε όγκο σε σχέση με τις αναλογίες της πόλης. Συνεχίζοντας την παραλιακή λεωφόρο έφτασα στο Τελωνείο (σήμερα στεγάζει την Αστυνομία) με την ιδιότυπη αρχιτεκτονική που δυστυχώς έχει υποστεί πολλαπλές ατυχείς επεμβάσεις, ενώ στο τέλος της παραλιακής οδού βρίσκεται το πιο παράξενο από όλα τα ιταλικά κτίσματα, το Δημοτικό Σχολείο με το κυκλικό του αίθριο και την αρμονική κιονοστοιχία. Στους παράλληλους με την παραλιακή οδό δρόμους, αναπτύχθηκαν οικήματα με έντονα στοιχεία Bauhaus, ενώ στους κάθετους με την παραλία δρόμους χτίστηκαν οι χαρακτηριστικές βίλες του Λακκίου (palazzina).
Στιγματισμένο απ’ το φασισμό. Μετά την αποχώρηση των Ιταλών και την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου το 1947, το Διεθνές Στυλ, ξένο με τη νησιώτικη αρχιτεκτονική και συνυφασμένο με τον ιταλικό φασισμό, περιφρονήθηκε εντελώς και σε κάποιες περιπτώσεις αλλοτριώθηκε από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Χρειάστηκαν χρόνια και μελέτες γνωστών καθηγητών (Αντωνιάδης) για να εκτιμηθεί η αξία της πόλης και να διαπιστωθεί η παγκόσμια μοναδικότητά της. Στην άλλη πλευρά του κόλπου, προς τη Μερικιά, βρίσκονταν οι μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών των Ιταλών, υπόγειες και υπέργειες. Μια απο αυτές μετατράπηκε σε πολεμικό μουσείο, το Μουσείο των Τούνελ. Εδώ καταγράφεται με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο η στρατιωτική και πολεμική ιστορία που γράφτηκε στο νησί της Λέρου στη διάρκεια της ιταλοκρατίας και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την έκθεση σπάνιων αντικειμένων και πολεμικού υλικού από ιταλικές, γερμανικές, αγγλικές και ελληνικές δυνάμεις που αντιπαρατέθηκαν σκληρά στο νησί της Λέρου. Από στρατιωτικά ποδήλατα μέχρι βόμβες βυθού και από ναυτικούς χάρτες της εποχής μέχρι παλιές φωτογραφίες ηρωικών πλοίων και αεροπλάνων που τα κουφάρια τους αναπαύονται στα νερά της Λέρου. Μετά τη συγκλονιστική περιπλάνηση στα υγρά τούνελ της Μερικιάς και πριν πάρω το δρόμο για την Αγία Μαρίνα, με τα νεοκλασικά αρχοντικά, τα παστέλ χρώματα και τις βοτσαλωτές αυλές που επαναφέρουν την ανάλαφρη αίσθηση της νησιωτικής Ελλάδας, στάθηκα κι αγνάντεψα ακόμα μια φορά το Λακκί, αναλογιζόμενος την αρχιτεκτονική αξία του μιας και στο μέλλον δεν υπάρχει περίπτωση να ξαναχτιστεί πόλη ανάλογη με το Porto Lago…
Tips του ICookGreek Το ταξίδι στην τοπική γαστρονομία της Λέρου, που δεν έχει «τουριστικοποιηθεί» ώστε να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της, είναι εξίσου συναρπαστικό με το ταξίδι στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της και το μαγευτικό φθινοπωρινό τοπίο. Στα καφενεία και τις ταβέρνες του νησιού κυριαρχεί η σπιτική, απλή και πεντανόστιμη μαγειρική, όπου σερβίρεται το πιο νόστιμο και απλό φαγητό. Τη λεριακή μαγειρική χαρακτηρίζει η παρουσία των ψαριών που δίνει συνταγές όπως οι «κουκουβάδες» (μπαρμπούνια με δεντρολίβανο και σταφίδες) –άφθονο φρέσκο ψάρι βρίσκεις στο Παντέλι και την Αγία Μαρίνα με θέα τη θάλασσα. Ακόμη και συνηθισμένες συνταγές της ελληνικής κουζίνας αποκτούν νέα διάσταση χάρις τη χρήση ντόπιων υλικών, όπως η εξαιρετική τοπική μυζήθρα και το θυμαρίσιο μέλι. Πεντανόστιμες πίτες και πιττάκια –όπως η ονομαστή «πατσαβουρόπιτα» (είδος γιαουρτόπιτας) και τα πολύ ιδιαίτερα πιτάκια με φάβα– ας μπουν στα υπόψιν ενός μελλοντικού ταξιδιού. Καλομαγειρεμένα πιάτα με βάση το ντόπιο κρέας και τα πουλερικά, που δε λείπουν απ’ το τραπέζι του νησιού, βρίσκει κανείς στο Λακκί, στον Πλάτανο και σε άλλες περιοχές. Από γλυκά εκτός απ’ τα παραδοσιακά του κουταλιού, τις δίπλες (οι «λαγγίτες» για τους ντόπιους) και τα πουγκιά, ξεχωρίζουν και τα περίφημα αμυγδαλωτά Λέρου. Τώρα το φθινόπωρο αναζητήστε και τις γκαβάφες με το χυμό τους, φρουτοκαρποί ενός θάμνου που θα συναντήσετε μόνο στη Λέρο.