ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΕΘΙΜΑ | Το Λαζαροσάββατο, δηλαδή εκείνο πριν την Κυριακή των Βαΐων και τη Μεγάλη Εβδομάδα, αρχίζει ο πλούσιος κύκλος των παραδοσιακών εθίμων των ημερών του Πάσχα, αρκετά εκ των οποίων αντανακλώνται και στη λαϊκή κουζίνα ή ζαχαροπλαστική.

Τα έθιμα των ημερών ξεκινούσαν σε πολλές περιοχές της χώρας από σήμερα, Σάββατο του Λαζάρου. Τα έθιμα του Λαζαροσάββατου εκτός από τη συνταγή τους έχουν έντονο το στοιχείο της εξωστρέφειας, της κοινωνικότητα και των επισκέψεων στα σπίτια των γειτόνων, στοιχεία που για μια ακόμη χρονιά λόγω πανδημίας στερούμαστε.

Φέτος αρκούμαστε και πάλι στη συνταγή τους, αλλά κρατάμε ζωντανα στη μνήμη μας μερικά έθιμα και παραδόσεις.

Στη Ρόδο το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά συνήθιζαν να γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου, συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Παλαιότερα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί -όπως πίστευαν- τέτοια μέρα ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα που επρόκειτο να γίνει το ψήσιμο των κουλουριών. Του Λαζάρου, επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, τα «Λαζαράκια», συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

Στην Εύβοια: Τα «Λαζαράκια» ήταν διαδεδομένα και στην Εύβοια, αλλά όχι ως …φαγώσιμα ζυμαράκια. Τα μικρά κοριτσάκια έδεναν σταυρωτά δυο κομμάτια ξύλου. Στη συνέχεια τα έντυναν με μωρουδίστικα ρουχαλάκια και κρατώντας ένα καλαθάκι με αγριολούλουδα, και γυρνούσαν στα σπίτια λέγοντας τον «Λάζαρο». «Ξύπνα Λάζαρη και μη κοιμάσι, τώρα μέρα σου, τώρα χαρά σου, τώρα που ‘ρθαμι στην αφεντιά σου, Τα κουτάκια σας αβγά γενούν κι οι φουλίτσις σας δεν τα χουρούν δόστι μας κι μας τα να χαρούμι. Δομ’ αφέντη μου λίγου νεράκι, πουν’ τα χ’λάκια μου πικρό φαρμάκι»

Στην Κρήτη: Σε αρκετά χωριά, κορίτσια, που τα ονομάζουν «Λαζαράκια» ή «Λαζαρίνες» μαζεύουν λουλούδια και στολίζουν ένα καλαθάκι και την Κυριακή των Βαΐων, κρατώντας το πηγαίνουν στα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου. Επίσης τόσο στα χωριά όσο και στις πόλεις νεαροί πηγαίνουν και κόβουν βάγια, τα οποία μεταφέρουν στις εκκλησίες και εκεί οι γυναίκες αρχίζουν και πλέκουν τους σταυρούς που θα δοθούν στους πιστούς την Κυριακή των Βαΐων.

Στα χωριά των νομών της ανατολικής Κρήτης, παιδιά παίρνουν τα βάγια και σε μερικά σημεία τα πλέκουν στολίζοντας τα παράλληλα με λουλούδια και κρατώντας τα γυρνούν στα σπίτια ψάλλοντας τα κάλαντα του Λαζάρου: «Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός, Ο επουράνιος θεός, Εν πόλη Βηθανία, Μάρθα κλαίει και Μαρία. Λάζαρον τον αδελφόν τους, Και πολύ αγαπητόν τους, Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν Και τον εμοιρολογούσαν…».

Ακόμη την Κυριακή των Βαΐων, που φέτος πέφτει 25 Μαΐου, δηλαδή αύριο, μετά τον εκκλησιασμό οι πιστοί συνήθιζαν να μεταφέρουν στα σπίτια τους σταυρούς από βάγια καθώς και από ένα κλαδί ελιάς, ενώ στο παραδοσιακό τραπέζι αυτή την ημέρα κυριαρχεί το ψάρι όπως διατείνεται και το σχετικό λαϊκό τετράστιχο: «Την ημέρα των Βαγιώ, τρώμε ψάρι και κολιό, και την άλλη Κυριακή, τρώμε το παχύ αρνί».

Στην Κοζάνη οι λαζαρίνες Ο κύκλος των πασχαλιάτικων εθίμων στη δυτική Μακεδονία παραδοσιακά αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου οι «Λαζαρίνες» με τις χρωματιστές παραδοσιακές στολές τους, από την Αιανή, τον Κρόκο, τη Λευκοπηγή, την Καισαριά, τη Ροδιανή και την Αγ. Παρασκευή Κοζάνης, ξεκινούν για να τραγουδήσουν Λαζαράτικα τραγούδια στις γειτονιές των χωριών τους και να χορέψουν στις πλατείες το χορό «Τσιντσιρό». Οι Λαζαρίνες είναι κορίτσια της παιδικής ηλικίας έως και της περιόδου του γάμου. Δεν νοείται κορίτσι της οικογένειας να μην υποδυθεί έστω μια φορά τον ρόλο της Λαζαρίνας και δεν υπάρχει οικογένεια που να μην διαθέτει τουλάχιστον μια χρωματιστή στολή που τα υφάσματά της έχουν δημιουργηθεί σε τοπικούς αργαλειούς της περιοχής. Οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονται συνήθως σε ένα συγκεκριμένο σπίτι -το ονομάζουν κονάκι- και κατά ομάδες επισκέπτονται όλες τις γειτονιές του χωριού, λένε πασχαλιάτικα ή αυτοσχέδια τραγούδια που αρμόζουν στις επιθυμίες και την κατάσταση της οικογένειας. Έλκουν την καταγωγή τους από τα «Παρθένεια», τους χαρακτηριστικούς χορούς από ομάδες κοριτσιών των δωρικών πόλεων του βορρά. Αργότερα, στα βυζαντινά χρόνια συνδέθηκαν με την Ανάσταση του Λαζάρου, την αναγέννηση της φύσης και την ανανέωση της ζωής. Στο έθιμο λαμβάνουν μέρος μόνο τα κορίτσια, ενώ σήμερα συμμετέχουν γυναίκες όλων των ηλικιών. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ο χορός και το τραγούδι χωρίς καμία συμμετοχή μουσικών οργάνων.

Συνταγή για λαζαράκια

Το Σάββατο του Λαζάρου, σε πολλές περιοχές της χώρας τα παλιά χρόνια, ζύμωναν το πρωί ειδικά ψωμάκια, τους λαζάρηδες ή λαζαράκια. Ψωμάκια που γλύκιζαν με συνταγές που διέφεραν από τόπο σε τόπο και που άλλοτε περιείχαν γέμιση και άλλοτε όχι.

Στα λαζαράκια έδιναν το σχήμα ανθρώπου φασκιωμένου, που θύμιζε τον τρόπο που αναπαριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες και στα παλιά βιβλία. Τιμώντας με τρόπο προσφιλή στα παιδιά τη μέρα της Ανάστασης του Λαζάρου, οι νοικοκυρές το Λαζαροσάββατο, κατά περιοχές έφτιαχναν τόσα λαζαράκια όσα παιδιά είχε η οικογένεια.

Μια εκδοχή συνταγής για λαζαράκια, με γέμιση στην «κοιλιά» δίνει ο Ιερομόναχος Δημήτριος Καββαδίας στο βιβλίο του «Ως Γλυκέα τω Λάρυγγί μου»

Υλικά:
1 κιλό αλεύρι σταρένιο
1 φλιτζάνι του τσαγιού σταφίδες
4 κουταλιές της σούπας ζάχαρη
½  φλιτζάνι  του τσαγιού καλαμποκέλαιο
1 κουταλάκι του γλυκού γλυκάνισο ή μαστίχα Χίου
Μαγιά μπύρας
Λίγα μοσχοκάρφια και λίγο σουσάμι

Εκτέλεση:
Διαλύουμε τη μαγιά με ένα φλιτζάνι χλιαρό νερό μέσα στη λεκάνη του ζυμώματος και προσθέτουμε το καλαμποκέλαιο, τη ζάχαρη, τις σταφίδες, το γλυκάνισο ή τη μαστίχα και ένα ακόμη φλιτζάνι χλιαρό νερό. Ρίχνουμε το αλεύρι και ζυμώνουμε σε μέτρια ζύμη. Αδειάζουμε το ζυμάρι στον αλευρωμένο πάγκο της κουζίνας και ξαναζυμώνουμε με δύναμη. Χωρίζουμε το ζυμάρι σε κομμάτια, τα οποία τα πλάθουμε σε ανθρωπάκια τοποθετώντας τα μοσχοκάρφια για μάτια, μύτη κτλ. Με λίγο λάδι αλείφουμε τα ταψιά, τοποθετούμε μέσα τα λαζαράκια, τα πασπαλίζουμε με σουσάμι και τα σκεπάζουμε με βαμβακερή πετσέτα. Τα αφήνουμε σε ζεστό μέρος να φουσκώσουν. Τα ψήνουμε στους 180 βαθμούς για 45-50 λεπτά.

ΠΗΓΕΣ: Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ, monastiriaka.gr | ΕΙΚΟΝΕΣ: instgram #lazarakia | ellinwnparadosi.blogspot.gr