Μπορεί -όπως φαίνεται- να αποχαιρετούμε φέτος τα έξοχα χειροποίητα κοστούμια του «βενετσιάνικου γάμου» της Ζακύνθου, υπάρχει όμως ακόμη η καλυμνιώτικη λαϊκή παράδοση του «αποχαιρετισμού των σφουγγαράδων» και το διονυσιακό αποτύπωμα στα αποκριάτικα ξεφαντώματα της Νάξου και της Καρπάθου, για να πάρουμε μια γεύση από τριήμερο Καθαρής Δευτέρας δίπλα στη θάλασσα…
Μπορεί -όπως φαίνεται- να αποχαιρετούμε φέτος τα έξοχα χειροποίητα κοστούμια του «βενετσιάνικου γάμου» της Ζακύνθου, υπάρχει όμως ακόμη η καλυμνιώτικη λαϊκή παράδοση του «αποχαιρετισμού των σφουγγαράδων» και το διονυσιακό αποτύπωμα στα αποκριάτικα ξεφαντώματα της Νάξου και της Καρπάθου, για να πάρουμε μια γεύση από τριήμερο Καθαρής Δευτέρας δίπλα στη θάλασσα…
Κάλυμνος –αποχαιρετώντας τους σφουγγαράδες Ένα παλιό έθιμο της Καλύμνου, ο αποχαιρετιστήριος χορός των σφουγγαράδων, διατηρείται ζωντανό και δίνει αφορμή για αντάμωμα και γιορτή μέσα στο χειμώνα. Όταν το νησί ζούσε ακόμα από την σπογγαλιεία, την Κυριακή της Τυρινής, πριν φύγουν οι άντρες για τα πολύμηνο ταξίδι τους, ο κόσμος όλος μαζευόταν για έναν χορό, «το χορό της Παναγίας». Σήμερα, την ίδια μέρα, το έθιμο αναβιώνει και είναι κυρίως οι νέοι του νησιού που συνεχίζουν την παράδοση. Την τελευταία Κυριακή των Αποκριών, από το μεσημέρι και μετά, η αυλή της Κεχαριτωμένης Χώρας, η Παναγιά των Τσικχουών, υποδέχεται βιολιά και χορευτές, με πρωτοστάτη το Λύκειο Ελληνίδων Καλύμνου με τις παραδοσιακές ενδυμασίες του νησιού, τα καβάδια και τα καλύμνικα. Ο χορός κρατάει μέχρι τις πέντε το απόγευμα. Τότε, το τυπικό ορίζει ότι ο παπάς του χωριού θα σημάνει με την καμπάνα το τέλος του χορού και των Αποκριών και θα καλέσει τους πιστούς στην εκκλησία για την τέλεση του «Συγχωριού της Παναγιάς». Πρόκειται για έναν Εσπερινό όπου όλοι οι παριστάμενοι συγχωρούν ο ένας τον άλλο και μπαίνουν ξαλαφρωμένοι στη Μεγάλη Σαρακοστή. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου το γλέντι έχει συνεχιστεί, μετά την εκκλησία, σε σπίτια ή καφενεία, οπότε αν βρεθείτε στο νησί εκείνη την ημέρα, να έχετε μάτια και αυτιά ανοιχτά!
Νάξος και Κάρπαθος: ο Διόνυσος κάνει στάση Η Νάξος έχει ισχυρή καρναβαλική παράδοση, ως τόπος γέννησης, σύμφωνα με τη μυθολογία, του θεού Διόνυσου. Μια σειρά από έθιμα, πολύ καλά ριζωμένα και μεταφερόμενα σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά, συνοδεύουν όλη την περίοδο των Αποκριών μέχρι την έναρξη της Σαρακοστής: το σφάξιμο των χοίρων, το «Γάμο της νύφης», το «Θάνατο», την «Ανάσταση του νεκρού», το «Όργωμα». Η κατεξοχήν εικόνα, όμως, που χαρακτηρίζει το εν λόγω καρναβάλι είναι οι Κορδελάτοι ή Λεβέντες και οι Κουδουνάτοι. Οι πρώτοι, φουστανελοφόροι και φορώντας μάσκες, τριγυρνούν στις γειτονιές χορεύοντας και τραγουδώντας. Οι δεύτεροι, φασαριόζοι όσο δεν πάει, φορώντας κάπα και κουκούλα, τριγυρνούν συνοδεία των παραδοσιακών φιγούρων του «Γέρου», της «Γριάς» και της «Αρκούδας», κραδαίνοντας τη «Σόμπα» (ένα ξύλο που παραπέμπει στο διονυσιακό φαλλό) και μοιράζοντας άσεμνες χειρονομίες και αστεία δεξιά και αριστερά. Περιττό να προσθέσουμε ότι το κέφι φουντώνει και ο χορός διαρκεί ως το επόμενο πρωί! Την Καθαρά Δευτέρα, ο Διόνυσος κάνει πάντως στάση στο νησί της Καρπάθου, σε ένα από τα πιο γνωστά και ξεχωριστά Καρναβάλια της Ελλάδας. Καρναβαλιστές επιδίδονται σε άσεμνες χειρονομίες και οδηγούνται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Το δικαστήριο αποτελείται συνήθως από τους σεβάσμιους γέροντες του νησιού, οι οποίοι σε ένα ρεσιτάλ διακωμώδησης των δικών, ασεβείς και διονυσιακοί, αποδίδουν κατηγορίες, ξεσηκώνοντας και παρασύροντας σε ένα αμίμητο καρναβαλικό κλίμα το ακροατήριο με αυτοσχέδια αστεία και πειράγματα. Ακολουθεί γλέντι τρικούβερτο με οινοποσία.
Ζάκυνθος: τέλος στο άρωμα του βενετσιάνικου καρναβαλιού; Το γελαστό και κομψό Φιόρο του Λεβάντε, η Ζάκυνθος, τα τελευταία χρόνια γιόρταζε ένα Καρναβάλι επηρεασμένο από εκείνο της Βενετίας. Τα σοκάκια γέμιζαν τελάληδες που ανακοίνωναν τις εκδηλώσεις, χοροί στήνονταν σε όλο το νησί και οι πλατείες των χωριών γίνονταν σκηνές όπου φιλοξενούνται οι «ομιλίες», αυτοσχέδιες δηλαδή κωμικές παραστάσεις με κοινωνικό περιεχόμενο. Από τα πιο ενδιαφέρονται και γοητευτικά έθιμα, που έφεραν τη σφραγίδα της μακραίωνης βενετσιάνικης παρουσίας στο νησί, ήταν για κοντά μια δεκαετία ο βενετσιάνικος γάμος, το τελευταίο Σάββατο των Αποκριών. Μια εντυπωσιακή πομπή συμμετεχόντων, ντυμένων ευγενών, με έξοχα χειροποίητα κοστούμια, ακριβή αντίγραφα του 16ου αιώνα, διέσχιζει την πόλη καταλήγοντας στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γινόταν ο «γάμος». Η συνοδεία αναγεννησιακής μουσικής έδινε μαζί με την κινησιολογία, ένα άρωμα υπαίθριας όπερας. Μια επιστολή όμως που είδε πριν λίγο καιρό το φως της δημοσιότητας ανακοίνωνε το τέλος αυτής της τόσο ιδιαίτερης γιορτής. Κρίμα, στ’ αλήθεια, αν ισχύουν οι τίτλοι τέλους, για όσους δεν πρόλαβαν να την απολαύσουν.
ΥΓ Η μαγική φωτογραφία τραβηγμένη κάπου στην Ελλάδα του τεράστιου Νίκου Οικονομόπουλου.