Συνήθως συνδέουμε τα βιολογικά προϊόντα με την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος στο δυτικό κόσμο. Η βιολογική γεωργία όμως μπορεί επίσης να παίξει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανισότητας στον πλανήτη…

Συνήθως συνδέουμε τα βιολογικά προϊόντα με την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος στο δυτικό κόσμο. Η βιολογική γεωργία όμως μπορεί επίσης να παίξει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανισότητας στον πλανήτη…

Η ζήτηση σε τρόφιμα παγκοσμίως αυξάνεται. Η παραγωγή σε πολλά είδη -όπως τα σιτηρά- μειώνεται. Και η αυξημένη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων φέρνει το περιβάλλον στην πιο δεινή παρά ποτέ κατάσταση. Οι συνθήκες αυτές κάνουν επιτακτική την αναζήτηση νέων λύσεων στα προβλήματα που θέτει η αύξηση του πληθυσμού και των ανισοτήτων μεταξύ χωρών και περιοχών του πλανήτη. Η βιολογική γεωργία προβάλλει ως μία από τις λύσεις αυτές.

Αναπτυγμένοι και αναπτυσσόμενοι…
Δεν είναι πλέον φαινόμενο μόνο των ανεπτυγμένων χωρών. Η βιολογική γ εωργ ία εφαρμόζ ε ται πια σε 120 χώρες, αντιπροσωπεύοντας το 0,7% των καλλιεργήσιμων περιοχών στον πλανήτη (4% στην Ε.Ε.) καθώς και μια αγορά 40 δισ. δολαρίων. Τι γίνεται όμως με τα μη πιστοποιημένα συστήματα βιολογικής καλλιέργειας; Αυτά δεν είναι τόσο εύκολο να αποτυπωθούν σε αριθμούς, γιατί εδώ μιλάμε για εκατομμύρια μικρούς παραγωγούς που υπηρετούν ένα τεράστιο κομμάτι γεωργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες ή στις φτωχές περιοχές των ανεπτυγμένων χωρών.

Μύθος ή πραγματικότητα;
To Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) απορρίπτει το διαδεδομένο μύθο ότι η «βιολογική γεωργία δεν μπορεί να αυξήσει τη γεωργική παραγωγικότητα» – φυσικά και μπορεί. Με πρόσφατη έκθεσή του μάλιστα υποστηρίζει ότι η βιολογική γεωργία μπορεί να θρέψει τον πλανήτη μακροπρόθεσμα ενώ ταυτόχρονα είναι ο μόνος τρόπος να λύσουμε το αυξανόμενο πρόβλημα της πείνας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σ’ αυτό συμφωνεί και το Ειδικό Πρόγραμμα για τη Διατροφική Ασφάλεια του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, δείχνοντας ότι -με προϋπόθεση να αποκτήσουν οι αγρότες νέες καλλιεργητικές δεξιότητες και να συνδεθούν αποτελεσματικά με τις αγορές- η βιολογική γεωργία μπορεί να αποδώσει μεγαλύτερες σοδιές σε σύγκριση με τις συμβατικές μεθόδους.

Καταπολέμηση της φτώχειας
Τελικά είναι η βιολογική γεωργία ένα άροτρο- μοχλός αυτού που λέμε «νέα αναπτυξιακή οικονομία»; Ναι, γιατί πολλοί βλέπουν ότι μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση της φτώχειας, αν αξιοποιήσει τα στοιχεία αειφόρου ανάπτυξης που διαθέτει:
• Διασφαλίζει τη γονιμότητα του εδάφους, εφόσον αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την ερημοποίηση σε εδάφη που έχουν υποστεί διάβρωση, κυρίως εκεί που δεν υπάρχει βλάστηση για να συγκρατήσει τα νερά των βροχοπτώσεων.
• Μειώνει την κατανάλωση ενέργειας και τις απαιτήσεις σε νερό, αλλά και τις δαπάνες σε «εξωτερικές εισροές», π.χ. λιπάσματα, εντομοκτόνα, πετρέλαιο, σπόρους από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. (Η πρόσφατη εκτόξευση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων επιβάλλει μια γεωργία που να εξαρτάται λιγότερο από την ενέργεια και τις εξωτερικές εισροές).
• Βασίζεται στη γνώση: Εξασφαλίζει επαρκή παραγωγή εφαρμόζοντας σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας, όπως είναι ο βιολογικός έλεγχος (η χρήση ωφέλιμων φυσικών οργανισμών για να ελέγξουμε τα επιζήμια φυτά, ζώα κι αγριόχορτα) και η αποτελεσματική διαχείριση των συστατικών εμπλουτισμού του εδάφους. Αυτό σημαίνει αυξημένες ανάγκες σε εργασία και ως εκ τούτου συμβολή στην αύξηση της απασχόλησης.
• Υποστηρίζει την ανταλλαγή τεχνικών και μεθόδων μεταξύ καλλιεργητών και τη συλλογική επίλυση προβλημάτων, με αποτέλεσμα τη βελτίωση των σχέσεων στο εσωτερικό της κοινότητας των βιοκαλλιεργητών.
• Οι βιολογικές καλλιέργειες σε σχέση με τις συμβατικές είναι πιο σταθερές όσον αφορά στην απόδοση, γιατί καταφέρνουν να έχουν παραγωγή και κάτω από δύσκολες καιρικές συνθήκες (π.χ. ξηρασία). Για παράδειγμα, η διαφοροποίηση στις καλλιέργειες, συνήθης πρακτική των βιοκαλλιεργητών, εξασφαλίζει τους αγρότες σε περιπτώσεις καταστροφής μιας καλλιέργειας.
• Η πιστοποιημένη παραγωγή βιολογικών προϊόντων για εξαγωγή μπορεί, λόγω των υψηλότερων τιμών τους, να εξασφαλίσει υψηλότερα έσοδα.
• Αυξάνει την παραγωγ ικότητα των καλλιεργειών και επιτρέπει στους αγρότες -ενισχύοντας τα έσοδά τους- να αγοράζουν καλύτερη ποιότητα τροφίμων.

Το παράδειγμα της Αφρικής, της Κίνας και της Ινδίας
Από το 2004 ο ΟΗΕ υλοποιεί πρόγραμμα βιολογικής γεωργίας στην Αφρική. Οι «βιολογικές» μέθοδοι και τεχνολογίες αποδείχθηκαν ιδανικές για πολλούς φτωχούς, περιθωριοποιημένους αγρότες μικρής ιδιοκτησίας στην Αφρική. Οι αγρότες είδαν την παραγωγή τους να τους πηγαίνει ένα μεγάλο βήμα πιο μακριά από τη φτώχεια. Μπήκαν με καλύτερους όρους στο παιχνίδι των εξαγωγικών και εγχώριων αγορών, και με τα έσοδά τους απέκτησαν την πολυπόθητη (αλλά μη αυτονόητη) για όλο τον κόσμο πρόσβαση σε τρόφιμα, υγεία και εκπαίδευση. Αυτό είναι το παράδειγμα της Αφρικής.

Από την άλλη όμως η βιολογική γεωργία δεν μπορεί να θεωρηθεί πανάκεια. Υπάρχει θέμα, καθώς ο δημόσιος τομέας σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι σε θέση να βοηθήσει τους αγρότες, αφήνοντας έτσι το πεδίο ελεύθερο στις ιδιωτικές εταιρείες διακίνησης και εμπορίας τροφίμων. Και φυσικά ο στόχος της μεγιστοποίησης του κέρδους που θέτουν οι ιδιωτικές εταιρείες δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το συμφέρον των μικροκαλλιεργητών.

Μια ματιά σε δύο άλλες περιοχές του πλανήτη ρίχνει φως στο θέμα. Η Κίνα πηγαίνει με δύο ταχύτητες. Από τη μια είναι οι βιολογικές καλλιέργειες, που ανθούν στις ανεπτυγμένες παράκτιες περιοχές της χώρας. Από την άλλη, οι φτωχότερες περιοχές γονατίζουν κάτω από το βάρος του εταιρικού μοντέλου διακίνησης των αγροτικών προϊόντων, και από μια -σε εμβρυϊκό στάδιο- ενημέρωση σχετικά με τις νέες βιολογικές μεθόδους.

Η Ινδία προσεγγίζει διαφορετικά τη σημασία της βιοκαλλιέργειας. Πολλές ΜΚΟ και ορισμένες τοπικές κυβερνήσεις έχουν αναλάβει να υποστηρίξουν τα δικαιώματα των αγροτών. Το πιο ηχηρό παράδειγμα είναι αυτό της Vandana Shiva. Η Ινδή περιβαλλοντική ακτιβίστρια και διδάκτορας πυρηνικής φυσικής που υπερασπίζεται τους φτωχούς καλλιεργητές της χώρας της εδώ και δεκαετίες, ίδρυσε την μη κυβερνητική οργάνωση Navdanya («εννέα σπόροι»). Διατηρεί 46 τράπεζες σπόρων σε όλη τη χώρα και περίπου 83 στρέμματα βιολογικών καλλιεργειών στο βόρειο τμήμα της Ινδίας, όπου έχουν ήδη εκπαιδευτεί στις βιολογικές μεθόδους 200.000 αγρότες!