Είναι μάλλον αξιοσημείωτο ότι η είδηση του θανάτου του 79χρονου Χανς Μπεκ (Hans Beck), στις 30 Ιανουαρίου του 2009, δημοσιεύτηκε παντού, από τα μεγάλα διεθνή ΜΜΕ μέχρι χιλιάδες προσωπικά blog.
Είναι μάλλον αξιοσημείωτο ότι η είδηση του θανάτου του 79χρονου Χανς Μπεκ (Hans Beck), στις 30 Ιανουαρίου του 2009, δημοσιεύτηκε παντού, από τα μεγάλα διεθνή ΜΜΕ μέχρι χιλιάδες προσωπικά blog.
Θα περίμενε κανείς ότι σε έναν κόσμο που μοιάζει καταδικασμένος σε ισόβιο εγκλεισμό στα κελιά του Excel, μεγάλη είδηση θα ήταν ο θάνατος του CEO της Geobra Brandstatter (της εταιρείας που κατασκευάζει τα Playmobil) και όχι αυτός του διοπτροφόρου παιχνιδοεφευρέτη. Και όμως! Αυτός ο κόσμος που στροβιλίζεται στην ιλιγγιώδη δίνη των αποτελεσμάτων τριμήνου κρατώντας την ανάσα του πάνω από την άβυσσο του κραχ, αυτός ο κόσμος που μοιάζει να έχει θυσιάσει την παιδική ηλικία στο βωμό της βέλτιστης προετοιμασίας για τη λαμπρή μελλοντική καριέρα, αυτός ο αδηφάγα ιδιοτελής κόσμος σταμάτησε για ένα δέκατο του δευτερολέπτου το χρηματοπιστωτικό στροβιλισμό του για να αποτίσει φόρο τιμής σε έναν άνθρωπο που η συνεισφορά του στην ανθρωπότητα δεν ήταν ότι δημιούργησε μια οικονομική αυτοκρατορία, αλλά ένα πλαστικό ανθρωπάκι ύψους μόλις 7,5 εκατοστών. Το γεγονός όμως ότι δύο δισεκατομμύρια τέκνα του Μπεκ κυκλοφορούν πια ανάμεσά μας, ίσως μπορεί να εξηγήσει την έκταση που πήρε η είδηση.
Όταν το μέγεθος μετράει. Στο επικήδειο σημείωμα της «Washington Post», που υπέγραφε ο Alexander F. Remington, μάθαμε ότι ο Μπεκ είχε αρχίσει να σχεδιάζει τα πλαστικά ανθρωπάκια του από το 1971. Ήταν όμως το 1974 που η πετρελαϊκή κρίση τού έδωσε τη μεγάλη ευκαιρία: Λόγω της αλματώδους αύξησης της τιμής τους πετρελαίου, που συμπαρέσυρε και τις τιμές των πλαστικών, οι βιομηχανίες παιχνιδιού αναγκάστηκαν να στραφούν σε παιχνίδια που απαιτούσαν λιγότερη (πλαστική) πρώτη ύλη. Παρά τις συνήθεις αντιρρήσεις των διαφόρων «ειδικών» της αγοράς (των οποίων οι παχυλοί μισθοί είναι αντιστρόφως ανάλογοι της ισχνότατης διορατικότητάς τους), τα Playmobil με το μικρό τους μέγεθος πέρασαν σε μαζική παραγωγή. Τη συνέχεια την ξέρετε -ή μάλλον, πιο σωστά, την έχετε παίξει…
Χώρος στο ίδιο το παιδί. Το παιχνίδι που εφηύρε ο Μπεκ διέθετε δύο βασικά χαρακτηριστικά, που ίσως μπορούν να εξηγήσουν την παγκόσμια επιτυχία του: Πρώτον, ήταν έτσι φτιαγμένο ώστε να θέτει στο επίκεντρο το παιδί που το χρησιμοποιεί και όχι το ίδιο το παιχνίδι. Ένα πετυχημένο παιχνίδι δεν είναι αυτό που καταλαμβάνει όλη τη σκηνή για να πρωταγωνιστήσει στην παράσταση που θ’ ανέβει, αλλά εκείνο που διαμορφώνει το ονειρικό σκηνικό ενώπιον του οποίου θα εκτυλιχτούν οι περιπέτειες που τα ίδια τα παιδιά σκηνοθετούν. Για να μην είναι πληκτικό, το έργο δεν μπορεί να είναι προδιαγεγραμμένο και οι ρόλοι από τα πριν διανεμημένοι. Αντιθέτως, πρέπει να γράφεται εκ νέου κάθε φορά που τα πλαστικά ανθρωπάκια κάνουν το μεγάλο ρεσάλτο έξω από το συρτάρι της ντουλάπας.Το Playmobil χάρασσε (και εξακολουθεί να χαράσσει άλλωστε) τις συντεταγμένες ενός στιγμιαίου (πλην απολύτως πραγματικού) ονειρικού κόσμου, όπου οι ιππότες θα εφορμήσουν στην Ανδαλουσία ή την Αδριατική για ένα Απόλυτο, που το ξέρουν ότι δεν υπάρχει, αλλά που το θεωρούν επαρκή λόγο για να θυσιαστούν και όπου οι κουρσάροι (αναμφίβολα αυτός με το κόκκινο μαντίλι είναι ο πιο θαρραλέος!) θα λύσουν τις άγκυρες εκείνου του φοβερού πειρατικού για να ανοιχτούν σε αναζήτηση υπερπόντιων θησαυρών, διαφορετικών για κάθε μέρα.
Πλαστικός, καινούριος κόσμος. Το δεύτερο σπουδαίο χαρακτηριστικό του Playmobil ήταν ότι εξέφρασε το πνεύμα της εποχής του. Κάθε (πετυχημένο) παιχνίδι αποτελεί μια ορισμένη αναπαράσταση του κόσμου των μεγάλων: της τεχνολογίας τους, της αισθητικής τους, των ιστορικών αφηγήσεων που έχουν αποδεχτεί, του αξιακού συστήματος που έχουν διαμορφώσει, της καθημερνότητάς τους. Ο Μπεκ έφτιαξε, λοιπόν, τα ανθρωπάκια του από την ηγεμονική πρώτη ύλη της μεταπολεμικής εποχής: το πλαστικό. Αυτό το καινούργιο μαγικό υλικό που έκανε την καθημερινότητα πιο εύκολη και που κυριαρχούσε στο περιβάλλον μικρών και μεγάλων (ακόμα οι χωματερές δεν είχαν γεμίσει, και τα παιδιά δεν έβλεπαν στις οθόνες εικόνες των μεγάλων να μαλλιοτραβιούνται για τη χωροθέτηση των ΧΥΤΑ…). Αυτό όμως που κάνει τη μεγάλη διαφορά είναι ότι τα Playmobil είναι το παιχνίδι των κοινωνικών συνόλων και όχι των μεμονωμένων προσώπων. Κάθε Playmobil μπορεί να υπάρξει όχι μόνο του αλλά ως κομμάτι ενός ευρύτερου συνόλου: καουμπόηδες και ινδιάνοι κι όχι ένας καουμπόης μόνος του, κλέφτες και αστυνόμοι κι όχι ένας μοναχικός ηρωικός αστυνομικός. Γι’ αυτό και πάντα μιλάμε για «ΤΑ Playmobil μου» και ποτέ για «ΤΟ Playmobil».
Μοιάζει σαν τα Playmobil να είναι το παιχνίδι της εποχής της μαζικής κατανάλωσης και της μαζικής διασκέδασης, της εποχής που αποθεώθηκαν τα μεγάλα σύνολα και όπου οι μάζες των απλών ανθρώπων απέκτησαν μια σημασία που δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν. Τι κι αν το στερεότυπο λέει ότι το πλαστικό ταυτίζεται με το άψυχο και το τυποποιημένο; Τα Playmobil αποδεικνύουν ότι τα όνειρα ξεφεύγουν από τα κλισέ, ακόμη κι αν χρειαστεί να πάρουν τη μορφή πλαστικών βιομηχανικών προϊόντων.
Τώρα που το σκέφτομαι, μού φαίνεται ότι αυτό ακριβώς κάνει τον Χανς Μπεκ μεγάλο δημιουργό: εμφύσησε τη ζωή τού ονείρου σε κάτι πλαστικά ανθρωπάκια ύψους μόλις 7,5 εκατοστών.