ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ | Ο κατεξοχήν εκπρόσωπος των κηπευτικών, που έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την κατηγορία (λαχανικά), έχει πλούσια διατροφική αξία, αλλά και αρκετό γλωσσικό και λαογραφικό ενδιαφέρον.
Το λάχανο, από βοτανική άποψη, ανήκει στο είδος της Κράμβης της Λαχανώδους (Brassica oleracea στα λατινικά της βοτανικής), το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο το λάχανο αλλά και κάμποσα άλλα συγγενικά λαχανικά: τα κουνουπίδια, τα μπρόκολα, τα λαχανάκια Βρυξελλών κτλ. Το υποείδος «Κράμβη η λαχανώδης η κεφαλωτή» (Brassica oleracea capitata) είναι το λάχανο. Κεφαλωτή επειδή το λάχανο μοιάζει με κεφάλι.
Oι ποικιλίες του λάχανου
Το άσπρο λάχανο (κραμβολάχανο ή μάπα): Έχει λεία και γυαλιστερά φύλλα, που το ένα τυλίγεται γύρω από το άλλο, σφιχτά ή λιγότερο σφιχτά, καθώς αναπτύσσονται γύρω από ένα κοτσάνι για να σχηματίσουν το «κεφάλι» (τη μάπα) του λάχανου. Αυτό το λάχανο κάνουν τουρσί, το λεγόμενο και «ξινολάχανο» και αυτό χρησιμοποιούν κι οι Γάλλοι στο φαγητό σουκρούτ (choucroute), όπου το λάχανο βράζει σε λευκό κρασί, με άρκευθο και διάφορα αλλαντικά.
Το πράσινο σγουρό λάχανο: Παίρνει το όνομα του από τα φύλλα του που είναι σκουρόχρωμα και όχι λεία και απλώνονται προς τα έξω αντί να σχηματίσουν «κεφάλι». Είναι ένα είδος λαχανίδας.
Το λάχανο του Μιλάνου ή της Σαβοΐας: Δύσκολο να το προσδιορίσεις, γιατί είναι κάτι ενδιάμεσα στο άσπρο λάχανο και το σγουρό λάχανο με κατσαρά πράσινα φύλλα, με μικρές κυψέλες, που σχηματίζουν ένα «κεφάλι».
Το κόκκινο λάχανο: Τα φύλλα του είναι κόκκινα-βιολετιά και πολύ πιο σκληρά από του άσπρου λάχανου. Το δε κεφάλι του σπάνια μεγαλώνει πολύ.
Το κινέζικο λάχανο: Έκανε την εμφάνιση του το 18ο αιώνα στην Ευρώπη, αλλά στη χώρα μας εμφανίστηκε, σταδιακά, πριν από 18-20 χρόνια. Υπάρχουν δύο τύποι, το ανοιχτό πράσινο πε-τσάι (pe-tsaï), που σε περιόδους του χρόνου μπορεί να είναι και λευκό. Τα φύλλα του αναπτύσσονται σαν ένα μαρούλι και είναι ελαφρώς κατσαρά. Το άλλο, το πακ-τσόι (pak-choï) μοιάζει με τα δικά μας σέσκουλα, αλλά με πιο μικρά φύλλα, που σχηματίζουν ανά 3-4 μπουκετάκια, η γεύση των άσπρων κοτσανιών τους είναι πιο γλυκιά, αλλά τα ίδια τα φύλλα είναι κάπως πιο «πικάντικα».
Τα λαχανάκια Βρυξελλών: Είναι μικροσκοπικά κεφαλάκια λάχανου με διάμετρο 3-4 εκ. που σχηματίζονται γύρω από ένα χοντρό κοτσάνι λάχανου που μπορεί να φράσει το 1 μέτρο σε ύψος. Πρόκειται για μια διασταύρωση που πέτυχαν οι Βέλγοι το 1785 κι έτσι μπορούμε να πούμε πως είναι οι Βενιαμίν στην οικογένεια των Σταυρανθών. Εμφανίζονται στην αγορά από το Σεπτέμβρη μέχρι το Μάρτη και όταν περάσει αυτή η περίοδος αρχίζουν να κιτρινίζουν τα φύλλα τους και να χαλαρώνουν, σημάδι πως δεν είναι πια γευστικά.
Τα σπουδαία λάχανα
Οι ευεργετικές συνέπειες της κατανάλωσης λάχανου στον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλές:
1. Είναι iδανικό για την απώλεια βάρους: Το μαγειρεμένο λάχανο έχει μόνο 33 θερμίδες ανά φλιτζάνι, είναι χαμηλό σε λιπαρά και πλούσιο σε φυτικές ίνες.
2. Κάνει καλό στην υγεία του εγκεφάλου: Είναι πλούσιο σε βιταμίνη Κ και ανθοκυανίνες, που βοηθούν τη νοητική λειτουργία και τη συγκέντρωση. Αυτές οι θρεπτικές ουσίες μπορούν επίσης να αποτρέψουν τη βλάβη των νεύρων, βελτιώνοντας την άμυνά μας κατά της νόσου του Αλτσχάιμερ και της άνοιας. Το κόκκινο λάχανο έχει το υψηλότερο ποσοστό αυτών των θρεπτικών ουσιών.
3. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε θείο, για λαμπερό δέρμα: Το λάχανο βοηθά κατά του λιπαρού δέρματος και της ακμής. Το θείο είναι απαραίτητο για την κερατίνη, μια πρωτεΐνη που είναι απαραίτητη για υγιή μαλλιά, νύχια και δέρμα.
4. Βοηθά στην αποτοξίνωση του οργανισμού: Η υψηλή περιεκτικότητα του λάχανου σε βιταμίνη C και θείο, απομακρύνει τις τοξίνες (ελεύθερες ρίζες και ουρικό οξύ), που είναι οι κύριες αιτίες της αρθρίτιδας, δερματικών παθήσεων και ρευματισμών.
5. Αντικαρκινικές ιδιότητες: Το λάχανο περιέχει τις γνωστές αντικαρκινικές ενώσεις λουπεόλη, σινιγρίνη και σουλφοραφάνη. Αυτές, διεγείρουν τη δραστικότητα των ενζύμων και αναστέλλουν την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων. Μια μελέτη σε γυναίκες, έδειξε μείωση στον καρκίνο του μαστού, σε περιπτώσεις όπου οι συμμετέχουσες έτρωγαν σταυρανθή λαχανικά, όπως το λάχανο.
6. Βοηθά στη διατήρηση υγιούς αρτηριακής πίεσης: Η υψηλή περιεκτικότητα του λάχανου σε κάλιο, βοηθά στο άνοιγμα των αιμοφόρων αγγείων, διευκολύνοντας την ροή του αίματος.
«Κάλιο λάχανα με γέλια, παρά ζάχαρη με γκρίνια…»
Τα λάχανα τα συναντάμε και σε πολλές ελληνικές παροιμίες όπως το «καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια», «όμοιος τον όμοιο κι η κοπριά στα λάχανα» ή «κάλλιο λάχανα με γέλια, παρά ζάχαρη με γρίνια». H τελευταία παροιμία με πολλές παραλλαγές και στο πρώτο και στο δεύτερο σκέλος, θέλει να πει ότι καλύτερα φτωχή με αγαπημένη η οικογένεια/αντρόγυνο, παρά το αντίστροφο και ανάγεται στο βιβλικό «Κρείσσων ξενισμός μετά λαχάνων προς φιλίαν και χάριν ή παράθεσις μόσχων μετά έχθρας», από τις Παροιμίες του Σολομώντα. Το συναντάμε και σε εκφράσεις όπως το ξακουστό «τον φάγανε λάχανο». Επιπλέον, στην παλιά αργκό λάχανο λεγόταν το πορτοφόλι, και λαχανάδες οι πορτοφολάδες. Στο διάσημο ρεμπέτικο του Βαγγέλη Παπάζογλου «Κάτω στα Λεμονάδικα» πιάσανε δυο λαχανάδες, που ευθαρσώς δηλώσαν ότι «τσιμπούμε λάχανα και την περνάμε φίνα». Αντίστοιχη έννοια έχει η λέξη (cabbage) και στην αμερικάνικη αργκό. Όπως διαβάζουμε στο ιστολόγιο του Σαραντάκου (sarantakos.wordpress.com) όπου μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες γλωσσικού και λαογραφικού ενδιαφέροντος), με τα λάχανα υπάρχει ένα ανέκδοτο, που το διηγείται τρεις φορές με παραλλαγές ο Διογένης Λαέρτιος στους Βίους των φιλοσόφων. Ο Πλάτωνας, λέει μια παραλλαγή, είδε μια φορά τον κυνικό Διογένη να πλένει λάχανα για να τα φάει. «Αν υπηρετούσες τον (τύραννο) Διονύσιο», του είπε ήρεμα, «δεν θα έπλενες τώρα λάχανα». «Κι εσύ», του απάντησε ο Διογένης εξίσου ήρεμα, «αν έπλενες λάχανα δεν θα υπηρετούσες τώρα τον Διονύσιο».
Ώρα για λαχονοντολμάδες; Πατήστε εδώ
