Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα από τα νοσήματα που χρήζει επείγουσας αντιμετώπισης : τα παχύσαρκα παιδιά έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, υπέρτασης και δυσλιπιδαιμιών.

Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα από τα νοσήματα που χρήζει επείγουσας αντιμετώπισης : τα παχύσαρκα παιδιά έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, υπέρτασης και δυσλιπιδαιμιών.

ΠΗΓΗ: www.iatronet.gr • της Μελίνας Σηφάκακη (Διαιτολόγος-Διατροφολόγος)

Ταυτόχρονα εκτός από τις σωματικές επιπτώσεις η παχυσαρκία έχει και δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχολογία του παιδιού. Επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν τι μπορούν να κάνουν για την επιτυχή αντιμετώπισή της.

Πρώτα από όλα θα πρέπει να τονιστεί ότι η παχυσαρκία είναι μία νόσος πολυπαραγοντική. Οφείλεται στην αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Κάποια παιδιά έχουν μία προδιάθεση για εύκολη αύξηση του βάρους τους. Ωστόσο εκτός από τη γενετική προδιάθεση η παχυσαρκία προϋποθέτει και τη δημιουργία ενός θετικού ισοζυγίου ενέργειας για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Με λίγα λόγια ένα παιδί μπορεί όντως να βάζει πιο εύκολα κιλά σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά. Θα γίνει όμως παχύσαρκο μόνο στην περίπτωση που η πρόσληψη θερμίδων μέσω του φαγητού είναι για μεγάλο χρονικό διάστημα σημαντικά μεγαλύτερη από την κατανάλωση θερμίδων μέσω της άσκησης (θα έχει δηλαδή θετικό ισοζύγιο ενέργειας). Άρα τα γονίδια από μόνα τους δεν δικαιολογούν τα παραπάνω κιλά. Η κακή διατροφή παίζει τον κυριότερο ρόλο στην εμφάνιση παχυσαρκίας.

Δεδομένου ότι υπεύθυνοι για τη διατροφή των παιδιών είναι οι γονείς, ο ρόλος τους στη διαμόρφωση υγιεινών διαιτητικών συνηθειών είναι καθοριστικός. Κατά την παιδική ηλικία οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα και μπορούν να επηρεάσουν τις διατροφικές επιλογές των παιδιών τους. Προκειμένου όμως να γίνει αυτό θα πρέπει αφενός μεν να γνωρίζουν ποιες είναι αυτές και αφετέρου να εφαρμόσουν τις κατάλληλες τεχνικές. Στην παράγραφο που ακολουθεί αναφέρονται εν συντομία οι γευστικές προτιμήσεις των παιδιών και κατόπιν κάποιες χρήσιμες τεχνικές που μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς.

Προτιμήσεις των παιδιών
Επιδημιολογικά δεδομένα από διάφορες χώρες δείχνουν ότι τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος, ζάχαρη και θερμίδες κατατάσσονται στις πρώτες προτιμήσεις των παιδιών: Όλα τα παιδιά προτιμούν τις τηγανητές πατάτες, τα γλυκά και την πίτσα, ενώ από την άλλη υπάρχει μία παγκόσμια αποστροφή για τα λαχανικά. Φαίνεται δηλαδή να υπάρχει μία γενετική προδιάθεση προς αυτά τα τρόφιμα κάτι που εξηγείται από τις οργανοληπτικές τους ιδιότητες: πρόκειται για τρόφιμα ιδιαιτέρως γευστικά των οποίων η κατανάλωση δημιουργεί μία ευχάριστη αίσθηση κορεσμού και γευστικής πληρότητας. Είναι αναμενόμενο λοιπόν τα παιδιά να τα προτιμούν και να τα αναζητούν- ειδικά όταν είναι πεινασμένα.
Επίσης ένα φαινόμενο που συχνά απαντάται στην παιδική ηλικία και σχετίζεται με την παχυσαρκία είναι η νεοφοβία, δηλαδή η επίμονη αντίσταση των παιδιών να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα. Πολλά παιδιά (και δυστυχώς και ενήλικες) ακολουθούν ένα μονότονο διαιτολόγιο, αποκλείοντας όχι μόνο συγκεκριμένα τρόφιμα αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις ολόκληρες ομάδες τροφίμων (π.χ. ‘’δεν τρώει όσπρια’’). Ωστόσο η επίτευξη ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους είναι αδύνατη χωρίς ποικιλία στο καθημερινό διαιτολόγιο. Η μονοφαγία αποτελεί ένα από τα κυριότερα εμπόδια που υπονομεύουν την προσπάθεια απώλειας βάρους και δυστυχώς αυτό δεν γίνεται πάντοτε αντιληπτό εγκαίρως από τους γονείς.

Τεχνικές

Έκθεση
Αν και οι γευστικές προτιμήσεις των παιδιών είναι εν μέρει γενετικά καθορισμένες αυτό που επίσης είναι έμφυτο στα παιδιά είναι η ικανότητά τους να μαθαίνουν μέσω της εμπειρίας και κατ’ επέκταση να αλλάζουν την συμπεριφορά τους. Μία απλή και αποτελεσματική τεχνική που μπορεί να συμβάλλει σε αυτό είναι η άμεση διαθεσιμότητα πολλών και διαφορετικών τροφίμων στο σπίτι. Τα παιδιά επιλέγουν να φάνε τρόφιμα που τους είναι οικεία, δηλαδή τρόφιμα που βλέπουν συχνά στο σπίτι. Επομένως προκειμένου να αυξήσετε την πρόσληψη των φρούτων και των λαχανικών π.χ. προσπαθήστε να τα έχετε σε εμφανή σημεία όπως πάνω στο τραπέζι της κουζίνας ή μπροστά-μπροστά στο ψυγείο, ούτως ώστε το παιδί να έχει άμεση πρόσβαση σε αυτά. Επιπλέον η συχνή έκθεση του παιδιού σε νέα τρόφιμα αυξάνει τη δεκτικότητά του στη δοκιμή τους- μειώνει δηλαδή τη νεοφοβία. Ωστόσο θα πρέπει να τονιστεί ότι χρειάζονται αρκετές επαναλαμβανόμενες προσπάθειες- ένα παιδί μπορεί να απορρίψει έως και 10 φορές το ίδιο φαγητό προτού τελικά δεχτεί να το δοκιμάσει!

Μίμηση
Τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τη συμπεριφορά των μεγάλων. Οι διατροφικές τους επιλογές επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό από τη διατροφική συμπεριφορά ατόμων που θαυμάζουν – είτε αυτοί είναι οι γονείς, είτε είναι άλλα συνομήλικα άτομα (πχ αδέρφια ή μεγαλύτεροι συμμαθητές). Ειδικά όσον αφορά τους γονείς η επιρροή τους είναι τεράστια σε αυτές τις ηλικίες. Ενδεικτικά, έρευνα που έγινε σε 550 οικογένειες έδειξε ότι ο πιο ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας για την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ήταν η αντίστοιχη κατανάλωση των γονέων. Επομένως προσπαθήστε να είστε θετικά πρότυπα διατροφής για τα παιδιά σας: Τρώτε μαζί όσο πιο συχνά μπορείτε δίνοντας το καλό παράδειγμα και μη διστάζετε να δοκιμάζετε καινούργια τρόφιμα μπροστά τους εκδηλώνοντας εκφράσεις ενθουσιασμού.

Απαγόρευση-πίεση
Σε αντίθεση με τους ενήλικες τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στα σήματα πείνας και κορεσμού: ένα παιδί θα φάει μόνο όταν πεινάσει και θα σταματήσει μόνο όταν χορτάσει. Δηλαδή τα παιδιά είναι ικανά να ρυθμίσουν από μόνα τους την ενεργειακή τους πρόσληψη. Ωστόσο η υψηλού βαθμού παρέμβαση των γονέων – είτε μέσω της απαγόρευσης ορισμένων τροφίμων, είτε μέσω της πίεσης για κατανάλωση συγκεκριμένων ποσοτήτων ή συγκεκριμένων ‘’καλών’’ τροφίμων – αμβλύνει σε σημαντικό βαθμό αυτήν την ικανότητα των παιδιών, κάνοντας τα πιο επιρρεπή στην παχυσαρκία. Από τη μία η καθολική απαγόρευση τροφίμων με πολλές θερμίδες όπως είναι τα γλυκά τα κάνει πιο επιθυμητά και οδηγεί στην υπερκατανάλωσή τους. Αυτό που έχει καλύτερα αποτελέσματα είναι μία μέτριου βαθμού απαγόρευση – προγραμματίστε πχ ποιες λιχουδιές και κάθε πότε μπορούν να τις τρώνε (πχ κάθε Σ/Κ ή 2-3 φορές την εβδομάδα). Από την άλλη η πίεση να φάνε όλη την ποσότητα του φαγητού που υπάρχει στο πιάτο εμποδίζει τα παιδιά να ελέγξουν αποτελεσματικά τη θερμιδική τους πρόσληψη. Κι αυτό διότι συχνά οι μερίδες που προσφέρονται ξεπερνούν τις πραγματικές τους ανάγκες. Επιπλέον η πίεση για κατανάλωση φρούτων και λαχανικών έχει συνήθως τα αντίστροφα αποτελέσματα- δημιουργεί μία αποστροφή για τα συγκεκριμένα τρόφιμα. Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να ενθαρρύνετε έμμεσα την κατανάλωση αυτών των τροφίμων με διάφορους τρόπους: παρουσιάστε με έξυπνο τρόπο τα λαχανικά (πχ φατσούλες στο πιάτο) ή προσκαλέστε τα παιδιά να βοηθήσουν στην προετοιμασία τους: Μία πρόσκληση στην κουζίνα με τη μορφή παιχνιδιού αποτελεί μίας πρώτης τάξεως ευκαιρία να μάθουν για τα τρόφιμα και κατ’ επέκταση να συμμετέχουν συνειδητά στην προσπάθεια βελτίωσης της διατροφής τους.

Ανταμοιβή
Μία ακόμη τεχνική που χρησιμοποιείται για την υιοθέτηση υγιεινών διαιτητικών συνηθειών είναι η παροχή εξωτερικών κινήτρων, δηλαδή η ανταμοιβή. Από έρευνα που έγινε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας βρέθηκε ότι η κατανάλωση λαχανικών αυξήθηκε σημαντικά όταν συνδυάστηκε με την επιβράβευση με ένα αυτοκόλλητο. Η τεχνική της ανταμοιβής φαίνεται να έχει εξίσου καλά αποτελέσματα σε παιδιά ιδιαιτέρως απρόθυμα να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα. Χρειάζεται όμως προσοχή το μέσο επιβράβευσης να μην είναι κάποια λιχουδιά (‘’πχ φάε τις φακές και μετά θα μπορείς να φας παγωτό’’) διότι έτσι υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα αυτής της τεχνικής.

Επίλογος
Συνοψίζοντας, η παιδική παχυσαρκία εμφανίζεται σε παιδιά που έχουν προδιάθεση στην αύξηση βάρους και είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα κακής διατροφής. Η κακή διατροφή με τη σειρά της είναι αποτέλεσμα λανθασμένων διατροφικών επιλογών. Αν και οι επιλογές των παιδιών είναι εν μέρει γενετικά προκαθορισμένες (προτίμηση σε γλυκά, εγγενής αποστροφή σε καινούργια τρόφιμα) η ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας στη σημερινή εποχή οφείλεται σε σημαντικό βαθμό και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες- όπως πχ η αφθονία τροφίμων πλούσιων σε θερμίδες. Σαφώς οι γονείς δεν μπορούν να ελέγξουν ολοκληρωτικά όλες τις πτυχές του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το παιδί (σχολείο, φίλοι, συγγενείς κτλ.). Ωστόσο μπορούν να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο στον οικογενειακό χώρο που θα διευκολύνει την προσπάθεια του παιδιού για διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους. Επομένως βοηθήστε ενεργά το παιδί σας όχι μόνο εφαρμόζοντας τις παραπάνω τεχνικές αλλά κυρίως βελτιώνοντας και εσείς οι ίδιοι τη διατροφή σας. Μην ξεχνάτε εξάλλου ότι η διατροφή ενός παιδιού αντανακλά πάντα τη διατροφή των γονέων του…