LOOKING BACK | Η «συνταγή της μνήμης» – Η παράδοση της προσφοράς σταριού/καρπών στην μνήμη των νεκρών διατηρείται έως και σήμερα παρά το πέρασμα τόσων αιώνων. 

LOOKING BACK | Η «συνταγή της μνήμης» – Η παράδοση της προσφοράς σταριού/καρπών στην μνήμη των νεκρών διατηρείται έως και σήμερα παρά το πέρασμα τόσων αιώνων. 

Στην ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση, κάθε ιδιαίτερη στιγμή στη ζωή των ανθρώπων, στιγμή μεγάλης χαράς ή και μεγάλου πόνου, συνδέεται με κάποιον τρόπο με την τροφή, γι’ αυτό είναι πλούσια σε τελετουργικά φαγώσιμα. Σ’ αυτά ανήκουν και τα κόλλυβα, ο τρόπος παρασκευής των οποίων συχνά συζητιέται παρά μέρος και χαμηλόφωνα, αφού πρόκειται για συνταγή φορτισμένη με το βάρος του πένθους και της τελεσίδικης απώλειας.

Τα κόλλυβα είναι όμως και η συνταγής της μνήμης. Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι το γεγονός πως πάρα πολλοί άνθρωποι ακόμη και σήμερα, μέσα στους φρενήρεις ρυθμούς της σύγχρονης ζωής, που έχει πάρει διαζύγιο απ’ τις τελετουργίες, δεν επιλέγουν να αγοράσουν έτοιμο το κατεξοχήν έδεσμα των επιμνημόσυνων δεήσεων, αλλά προτιμούν να τα φτιάξουν οι ίδιοι. Είναι ένας τρόπος να «κάνουν κάτι» για εκείνους που έφυγαν, μια πράξη προς τιμήν τους. Αλλά -καθώς το μαγείρεμα αφήνει το περιθώριο να «χαθούμε στις σκέψεις μας»- είναι και η επιθυμία να μείνουν λίγες ώρες μόνοι τους με τις εικόνες και τις αναμνήσεις του αγαπημένου προσώπου: λόγια που ειπώθηκαν ή άλλα που δεν πρόλαβαν να ειπωθούν, μνημειώδεις ατάκες και σοβαρά ή αστεία γεγονότα που συνδέονται μαζί του κατακλύζουν το νου, ενώ τα χέρια καταπιάνονται με το ανακάτεμα του σταριού, των καρπών, των μυρωδικών…

Πώς ξεκίνησε η παράδοση; Η παράδοση της προσφοράς σταριού/καρπών στην μνήμη των νεκρών διατηρείται έως και σήμερα παρά το πέρασμα τόσων αιώνων.  Διαβάστε το κείμενο για τις ρίζες του εθίμου απ’ την Κλειώ Καμπούρη που θα βρείτε εδώ. Απ’ το ίδιο κείμενο είναι και η συνταγή που θα βρείτε στο τέλος.

Ο μυκονιάτικος Σύλλογος Γυναικών «Ανωμερίτισσες» ετοιμάζει την παραδοσιακή συνταγή για κόλλυβα. Photo: Δημήτρης Ρουσουνέλος

Τι είναι τα Ψυχοσάββατα και κάθε πότε «πέφτουν». Στην ορθόδοξη παράδοση όλα τα Σάββατα συνδέονται με τους νεκρούς -σε αντιδιαστολή με την Κυριακή που είναι η μέρα της Ανάστασης. Όμως δύο Σάββατα το χρόνο η Εκκλησία τα έχει αφιερώσει αποκλειστικά στη μνήμη των «κεκοιμημένων»: είναι τα Ψυχοσάββατα και κάθε χρονιά ορίζονται με βάση την Κυριακή της Αποκριάς και την Πεντηκοστή. Για το έτος 2021 το πρώτο ψυχοσάββατο πέφτει σήμερα στις 6 Μαρτίου (μια μέρα πριν από την Κυριακή των Αποκριών, ενώ το δεύτερο ψυχοσάββατο πέφτει στις 19 Ιουνίου (μία μέρα νωρίτερα από την Κυριακή της Πεντηκοστής.

Ο λόγος που καθιερώθηκαν τα ιδιαίτερα αυτά Σάββατα σχετίζεται με όλους εκείνους τους εκλιπόντες για τους οποίους οι συνθήκες (φυσικές ή κοινωνικές) δεν επέτρεψαν να τηρηθεί το καθιερωμένο τελετουργικό: ξενιτεμένοι που πέθαναν στην ξενιτιά, ναυτικοί που χάθηκαν σε απέραντες θάλασσες ή αγρότες σε άγρια βουνά, στρατιώτες που χάθηκαν σε πολέμους μακριά απ’ την πατρίδα τους ή ακόμη άνθρωποι πολύ φτωχοί… Τα Ψυχοσάββατα είναι κατεξοχήν ημέρα που οι πιστοί φτιάχνουν ή προμηθεύονται κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην Εκκλησία για τη σωτηρία της ψυχής και στη μνήμη των δικών τους χαμένων αγαπημένων.

Απ’ το κολλυβοζούμι στον περίτεχνο στολισμό. Photo: Δημήτρης Ρουσουνέλος

Ο γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος γεύσης Δημήτρης Ρουσουνέλος, που καταγράφει συστηματικά εκτός των άλλων τις παραδοσιακές γεύσεις του νησιού του, της Μυκόνου, είχε αναρτήσει στη σελίδα του στο Facebook τη διαδικασία παρασκευής των κολλύβων συνοδεύοντάς την με σχετικές φωτογραφίες. Ήταν από εκδήλωση του τοπικού Συλλόγου Γυναικών «Ανωμερίτισσες» που έγινε το 2017. «Μας χάρισε μια μοναδική εμπειρία τόσο γευστική όσο και πολιτισμική. Βήμα-βήμα παρακολουθήσαμε το βράσιμο και την παρασκευή σταριού για κολλυβοζούμι καθώς και την διαδικασία του στολισμού για τα κόλλυβα. Ήταν μια βραδιά που την ευχαριστηθήκαμε οι ζωντανοί και σίγουρα ζεστάθηκαν οι καρδιές όλων εκείνων που έχουν φύγει πια από κοντά μας και πέρασαν από τη σκέψη μας», σημείωνε ο Δημήτρης Ρουσουνέλος. Πατώντας το σηματάκι f μπορείτε να δείτε ολόκληρο το άλμπουμ.

Συνταγή για κόλλυβα

Υλικά
1 κιλό σιτάρι
2/3 του φλιτζανιού αμύγδαλα
2/2 του φλιτζανιού καρύδια
σπόροι από 1 ρόδι
λίγο μαϊντανό ψιλοκομμένο
2/3 του φλιτζανιού σταφίδες ξανθές
½ κιλό τριμμένη καρύδα
1 κιλό ζάχαρη 
400 γρ. φρυγανιά τριμμένη

Εκτέλεση

1. Από το προηγούμενο βράδυ βράζετε για 10’ -15’ το σιτάρι και το αφήνετε όλη νύχτα στο νερό. Την επόμενη μέρα το δοκιμάζετε κι αν είναι ακόμα σκληρό το βράζετε για άλλα 10’ . Αφού έχετε δοκιμάσει το σιτάρι και είναι μαλακό, το απλώνετε σε μία μεγάλη στεγνή πετσέτα και το αφήνετε για 2-3 ώρες μέχρι να στεγνώσει καλά.
2. Μεταφέρετε τα κόλλυβα σε μεγάλη λεκάνη, προσθέτετε τους ξηρούς καρπούς, το ρόδι, το μαϊντανό, τις σταφίδες και ανακατεύετε καλά.
3. Απλώνετε το μείγμα σε ένα μεγάλο δίσκο και από πάνω στρώνετε πρώτα τη φρυγανιά, στη συνέχεια την καρύδα και τέλος τη ζάχαρη. Τη στιγμή του σερβιρίσματος ρίχνετε τα κόλλυβα σε μια μεγάλη λεκάνη και ανακατεύετε καλά.