Πόλη-θρύλος, που σε υποβάλλει, ακόμη κι αν ταξιδέψεις ως εκεί αποφασισμένος να ανακαλύψεις τις πραγματικές της διαστάσεις…

Πόλη των Σταυροφοριών, των «Άγιων Τόπων», της θρησκευτικής κατάνυξης και ταυτόχρονα της απόλυτης εμπορευματοποίησης της κατάνυξης αυτής. Πόλη-επίκεντρο συνεχών διεκδικήσεων και διαμαχών εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Πόλη-θρύλος, που σε υποβάλλει, ακόμη κι αν ταξιδέψεις ως εκεί αποφασισμένος να ανακαλύψεις τις πραγματικές της διαστάσεις…  

Πολύ συχνά γίνεται αναφορά στα media για το λεγόμενο «σύνδρομο της Ιερουσαλήμ». Πρόκειται για μια ψυχική νόσο που εμφανίζουν κάποιοι επισκέπτες της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ: ξαφνικά έχουν την αίσθηση ότι είναι βιβλικά πρόσωπα… Αυτός είναι ένας μάλλον ανά- ποδος τρόπος να υπογραμμίσει κανείς την επιβολή που ασκούν στον επισκέπτη τόσοι αιώνες θρησκευτικής και πολιτικής ιστορίας, αλλά τα media συχνά αρέσκονται στο να τον χρησιμοποιούν. Η αλήθεια είναι αλλού… 

Σαν να την ξέρεις από παλιά. Θα την εντόπιζα σ’ αυτή την ιδιαίτερη αίσθηση που σε κατακυριεύει όταν φτάνεις για πρώτη φορά στην Ιερουσαλήμ. Μια αίσθηση ότι όλα αυτά που βλέπεις, τα γνωρίζεις ήδη. Όχι με τον πεζό τρόπο του deja-vu, αλλά με την αίσθηση του οικείου περιβάλλοντος, παρότι το επισκέπτεσαι πρώτη φορά. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η αίσθηση αυτή οφείλεται στην πολύ συχνή εμφάνιση μνημείων της Ιερουσαλήμ (με προεξάρχοντα το Θόλο του Βράχου στο Χαράμ αλ Σαρίφ) στις εικόνες των ειδήσεων σχετικά με το Μεσανατολικό. (σ.σ. Η Παλιά Πόλη καταλήφθηκε το 1967 από τον ισραηλινό στρατό κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Έκτοτε οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν πάψει να τη διεκδικούν ως αναπόσπαστο τμήμα της Ανατολικής Ιερουσαλήμ –ο Θόλος του Βράχου αποτελεί σύμβολο αυτής της διεκδίκησης). Δε νομίζω όμως ότι είναι αυτός ο λόγος.

Παρά τη συνεχή παρουσία της στη μικρή οθόνη, την Ιερουσαλήμ δεν τη γνωρίζεις γιατί την έχεις δει στις ειδήσεις. Την Ιερουσαλήμ την ξέρεις γιατί την έχεις δει στα βιβλία των θρησκευτικών στο σχολείο, στα μυθιστορήματα για τις Σταυροφορίες και τον Σαλαχαντίν, στον «Ιησού της Ναζαρέτ» του Τζεφιρέλι και στο «Βασίλειο των Ουρανών» του Ρίντλεϊ Σκοτ. Έτσι συμβαίνει μερικές φορές: ορισμένους τουριστικούς προορισμούς τους γνωρίζουμε χωρίς ποτέ να τους έχουμε επισκεφτεί, γιατί πολύ απλά αποτελούν θεμελιώδες μέρος της κοινής κουλτούρας μας και του πολιτισμού μας. Μόνο όμως όταν τους επισκεπτόμαστε, μπορούμε να αντιληφθούμε πραγματικά γιατί έχουν καταλάβει αυτή τη θέση, όσο και να ανακαλύψουμε πλευρές τους που μόνο η αυτοπρόσωπη παρουσία μας μπορεί να φωτίσει. Όλοι έχουμε δει εικόνες από το Δυτικό Τείχος (στην Ελλάδα συνήθως το αποκαλούμε Τείχος των Δακρύων), αλλά μια επίσκεψη την Παρασκευή το απόγευμα, όταν σε λίγες ώρες θα ξημερώσει το εβραϊκό Σάββατο, θα εκπλήξει τον μη ενημερωμένο επισκέπτη με τη μεγάλη ποικιλία των τρόπων προσευχής καθώς και των αμφιέσεων των πιστών Εβραίων. Οι πολυάριθμες εκδοχές της εβραϊκής θρησκείας παρουσιάζονται σε συμπυκνωμένο χώρο και χρόνο, μπροστά σε αυτό το αρχαίο τείχος, που οι πιστοί Εβραίοι θεωρούν το τελευταίο απομεινάρι του Ναού του Σολομώντα. 

Κατάνυξη, υποβολή και ερωτήματα
Ωστόσο, η Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ παρουσιάζει μια πολύ σοβαρή διαφοροποίηση σε σχέση με τους τουριστικούς προορισμούς πολιτιστικής αναφοράς. Όντας η πόλη του Θείου Δράματος, και ταυτοχρόνως βασικό κέντρο των άλλων δύο μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών, περιβάλλεται από την αχλή του θρησκευτικού μυστηρίου. Ανεξάρτητα από το αν στις μέρες μας τα θρησκευτικά προσκυνήματα έχουν πάρει τη μορφή των μαζικών τουριστικών γκρουπ, έχοντας χάσει την περιπετειώδη μορφή που είχαν σε προηγούμενους αιώνες, και με δεδομένο ότι γύρω από τα θρησκευτικά προσκυνήματα έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία τουριστικών υποδομών (υπάρχουν μαρτυρίες ότι ήδη από τον 19ο αιώνα οι πλούσιοι Παλαιστίνιοι ήταν αυτοί που ζούσαν από την εξυπηρέτηση των προσκυνητών) και παρόλο που ο συνωστισμός των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών, συμπεριλαμβανομένων όλων των γνωστών δογμάτων (και είναι πολλά…) του Χριστιανισμού σε ένα τόσο περιορισμένο χώρο, μπορεί να γεννήσει ερωτήματα για το πώς διαλέγει κανείς τελικά την «ορθή» πορεία προς το θείο, η Ιερουσαλήμ έχει πάντα τη δύναμη να σε υποβάλλει: να σού δημιουργήσει εκείνη την αίσθηση της άχρονης αναζήτησης της λύτρωσης, που παραμένει αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Όσο σκεπτικιστής και αν είναι ο επισκέπτης, δύσκολα μπορεί να μην αναρωτηθεί περπατώντας στη Βία Ντολορόσα (Οδό του Μαρτυρίου), για το αν πέρασε από εδώ όντως ο Χριστός κατευθυνόμενος στο Μαρτύριό Του. Και μετά, στα στενά αραβικά σοκάκια, βγαίνοντας από την Εκκλησία της Αναστάσεως και τον Πανάγιο Τάφο, και πάλι δυσκολεύεται κανείς να μην κάνει τη σκέψη ότι αυτή η επίσκεψη έχει επαναληφθεί από εκατομμύρια άλλους τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια, οι οποίοι λίγο ως πολύ έχουν κάνει τις ίδιες σκέψεις: οι πιστοί ότι εκπλήρωσαν ένα όνειρο ζωής, οι σκεπτικιστές για το αν υπάρχει «μετά» και γιατί αυτό το «μετά» μαγνητίζει σταθερά τους ανθρώπους στο πέρασμα του χρόνου.  

Λίγα λεπτά δρόμο πιο πέρα, το σύμπλεγμα του Χαράμ ας-Σαρίφ (Ευγενούς Ιερού), στο οποίο περιλαμβάνονται ο Θόλος του Βράχου και το Τζαμί Αλ-Άκσα, περισσότερο εντυπωσιάζει με τη βαθιά ευλάβεια που το αντιμετωπίζουν οι μουσουλμάνοι πιστοί, παρά ως έξοχο δείγμα ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Το Χαράμ ας-Σαρίφ δεν είναι απλά ένα τουριστικό μνημείο, αλλά ένας ιερός τόπος όπου οι πιστοί αναζητούν τη σωτηρία. Και αυτό ίσως είναι το κοινό σημείο και με τα άλλα δύο μεγάλα μνημεία της Ιερουσαλήμ, δηλαδή την Εκκλησία της Αναστάσεως και το Δυτικό Τείχος: παρά το σαρωτικό τουριστικό κύμα, δεν έχουν απολέσει τον ευλαβικό χαρακτήρα τους, παραμένουν πάντοτε, σε πείσμα των φωτογραφικών μηχανών, τόποι προσκυνήματος και κατάνυξης. 

Και βόλτα στο παζάρι
Τώρα αν στο τέλος κουραστείτε από την κατάνυξη, το κεντρικό «σουκ» (σοκάκι) της Παλιάς Πόλης έχει να σας προσφέρει ένα καταπληκτικό αραβικό παζάρι, το οποίο για τον Δυτικό επισκέπτη που το αντικρίζει για πρώτη φορά, έχει όλα τα στοιχεία της «ανατολίτικης» γοητείας: αρώματα, χρώματα, φωνές και πάνω απ’ όλα αναρίθμητα μπαχάρια… Τη δεύτερη φορά, αυτό το τουριστικά προσανατολισμένο εμπόριο μπορεί να γίνει πολύ κουραστικό. Κάθε φορά όμως πρέπει να είστε προετοιμασμένοι για σκληρό παζάρι σε ό,τι αφορά την τιμή. Το εμπόριο είναι εμπόριο, ακόμα και στις ιερές πόλεις.